آداب خواب و درمان بی خوابی در طب اسلامی

 

آداب خواب در طب اسلامی و ارشادات معصومین (ع) در این باره

مقدمه

خواب شروطی دارد که در ارتباط با سلامتی میباشد، خوابیدن یک امر ضروری بوده و انسان به خواب نیاز دارد زیرا راحتی بدن در آن است. همچنین بدست آوردن نشاط و فعالیت و توانایی بیشتر در خواب میباشد.

بی خوابی ، کم خوابی

بی خوابی، حالتی است که انسان نتواند به علت درد و بیماری یا به علت کهولت سن یا هر مشکل دیگری بخوابد، البته علل و عوامل بی خوابی متعدد است، افرادی هستند که مبتلا به  کمی خون ، غلبه صفرا ،گرسنگی ، سردی هوا ، علل ژنتیکی ، بیماری در چشم هستند و صبح ها میخوابند، بنابراین در ابتدا باید این مشکلشان حل شود و برعکس افرادی که دارای خون زیادی هستند میل به خواب پیدا میکنند، اگر خون انسان بیش از حد معمول باشدسبب هیجان و اضطراب میشود و باید حجامت کنند.

بسیاری از افراد از قرص های خواب آور مانند دیازپام استفاده میکنند و دچار عوارضی مانند سستی و رخوت بدن میشوند، اما روایات طب اسلامی با دعا و رقیه که فاقد عوارض است و اعتیاد آور نیست درمان میکنند.

1. دعای اول ، دعای حضرت زهرا (ع)

حضرت زهرا (ع) بسوی پیامبر از بی خوابی و کم خوابی شکایت کرد.

پیامبر(ص) فرمودند: ای دخترم بگو « یا مُشبِعَ البُطُونِ الجایِعَةِ وَ یا کاسِی الجُنُوبِ العَاریةِ وَ یا مُسَکنَ العُرُوقِالضَّارِبَةِ وَ یا مُنَوِّمَ العُیُونِ السَّاهِرَةِسَکن عُرُوقِی الضَّارِبَةَ وَ أذَنِ لِعَینِی نَوماًعَاجِلاً ».

(ای سیر کننده شکم های گرسنه، ای پوشاننده تنهای برهنه، ای تسکین دهنده رگهای زننده، رگهای زننده ام را تسکین بده، به چشمم اذن بده که خواب عاجل داشته باشد). حضرت زهرا(ع) این دعا را خواند و این حالت بی خوابی از او برطرف شد.¹  

2. دعای دوم

امام صادق(ع) میفرمایند: هر وقت به بی خوابی مبتلا شدی بگو : « سُبحَانَ اللهِ ذیِ الشَأنِ_دَایِمِ السُّلطَانِ عَظِیمِ البُرهَانِ کلَّ یومٍ هُوَ فِی شَأن».² 

3.. دعای سوم

از خالدبن ولید نقل شده است که مبتلا به بی خوابی بود پیامبر(ص) فرمودند: آیا به شما کلماتی نیاموزم که اگر آنها را بگویید میخوابید؟ گفتند: بله

پیامبر(ص) فرمودند: «اللَّهُمَّ رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَ مَا أُظَلَّت _ وَ رَبَّ الأَرَضِینَ وَ مَا أقَلَّت _ وَ رَبَّ الشَّیاطیِنِ وَ مَاأضَلَّت _ کن جَارِی مِن بِینِ خَلقِک کَلِّهِم جَمِیعَاً _ أن یَفرُطَ عَلَی أحَدٌ مِنهُم أُو یبغِی _ عَزَّ جَارُک وَ لَا إِلَهَ غَیرُک».

(ای پروردگار آسمانها و آنچه آسمانها روی آن سایه انداخته _یعنی روی آن قرار دارد_ ای پروردگار زمینها و آنچه در آن وجود دارد و روی زمین قرار دارد، ای پروردگار شیطانها و افرادی که گمراه کرده، حرز من باش از تمامی آفریده هایت، که کسی بر من تعدی و تجاوز کند، و بر همسایه طغیان کند و خدایی جز تو نیست).³ 

4. دعای چهارم

میفرماید آیة الکرسی و آیه 11 سوره انفال و آیه 9 سوره نباء را بخواند.⁴ 

غذاهای مفید برای بی خوابی

1. برگ چغندر

امام رضا(ع) میفرمایند: به بیماران خود به عنوان طعام و غذا، برگ چغندر بدهید زیرا برگ چغندر دوا است و هیچ عوارض و مشکلی ندارد و خواب بیمار را آرام میکند.⁵ ریشه چغندر را نباید مصرف کرد زیرا سبب تحریک بیماری است اما برگ آن مفید است.

2. کاهو

پیامبر(ص) فرمودند: کاهو سبب خواب آلودگی است و غذا را هضم میکند.⁶ 

3. نوشیدن

در روایتی میفرمایند: زیاد خوابیدن از زیاد نوشیدن و زیاد نوشیدن از زیاد خوردن است.⁷ 

4.مصرف داروی  قرص خون ( مرکب 6 )

این دارو برای درمان کم خوابی بسیار موثر است زیرا یکی از علل مهم بی خوابی در طول شبانه روز کم خونی میباشد.

خواب زیاد

پیامبر(ص) میفرمایند: زیاد خوابیدن باعث میشود انسان در روز قیامت فقیر و تهیدست باشد، مبادا زیاد بخوابید، زیرا باعث میشود صاحب آن در روز قیامت فقیر باشد،شبیه همین روایت از مادر حضرت سلیمان(ع) نقل شده که به حضرت سلیمان(ع) عرض میکند: در شب زیاد نخواب، سبب میشود انسان در روز قیامت فقیر باشد.⁸ 

 امام صادق(ع) میفرمایند: همانا خداوند تبارک و تعالی زیاد خوابیدن را دوست ندارد و اینکه انسان زیاد بیکار باشد. همچنین میفرمایند: زیاد خوابیدن دین و دنیا را از بین میبرد. بر طبق روایات ضرر دنیوی آن این است که سبب بیماری و فقر و ناراحتی میشود.⁹ 

 امام علی(ع) میفرمایند: زیاد خوردن و زیاد خوابیدن نفس انسان را فاسد و خراب میکنند و ضرر به همراه خود می آورند، تعبیر ظریفی در روایت آمده است: 4 چیز است که کم آنها هم زیاد است: 1) آتش 2) خوابیدن 3) بیماری 4) دشمنی.¹⁰ 

امام صادق(ع) میفرمایند: 3 چیز باعث غضب خداوند میشود: 1) خوابیدن بدون بیداری کشیدن 2) ضحک «خندیدن بدون تعجب» 3) خوردن در حال سیری¹¹ 

خواب قیلوله

شخصی عرب نزد پیامبر(ص) آمد و عرض کرد: ای رسول خدا حافظه ام بسیار قوی بود و الان فراموش کار شده ام پیامبر(ص) فرمودند: قبلا وسط روز میخوابیدی؟ عرض کرد بله. فرمودند خواب قیلوله را رها کردی؟ عرض کرد بله. فرمودند: به همان خواب قیلوله برگرد. هنگامیکه خواب قیلوله کرد حافظه اش به او برگشت و ذهنش قوی شد.

نکته: خواب قیلوله ، خواب وسط روز یا قبل از اذان ظهر است. 

پیامبر(ص) میفرمایند: وسط روز خوابیدن نعمت است.¹² 

خواب های مکروه

1. خواب بین الطلوعین(طلوع فجر تا طلوع آفتاب)

امام صادق(ع) میفرمایند: ابلیس سربازنش را هنگام غروب آفتاب از طرف مغرب میفرستد(پخش میکند) تا زمانی که سرخی غروب برطرف شود، سربازان روز را از زمان طلوع آفتاب پخش میکند تا هنگامی که آفتاب طلوع کند.

 پیامبراکرم(ص) میفرمایند: در این زمانها (غروب و بین الطلوعین) بسیار به یاد خدا باشید، زیرا این دو زمان، زمان غفلت است که انسان آسیب میبیند از جایی که غافل است. سپس  پیامبراکرم(ص) میفرمایند: پناه ببرید به خداوند از شر شیطان و سربازانش در این دو زمان و برای کودکانتان دعا بخوانید در این دو زمان زیرا این دو زمان زمان، زمان غفلت و بی توجهی است.¹³ 

 پیامبراکرم(ص) میفرمایند: زمین فریاد نمیکشد و ناراحت نمیشود مگر در 3 مورد: 1) خون حرامی که روی زمین ریخته شود، 2) کسی که بدنش را بعد از زنا میشوید، 3) خوابیدن بر روی زمین قبل از طلوع آفتاب.¹⁴ 

2. خواب اول شب(هنگام نماز مغرب و عشاء)

 پیامبراکرم(ص) میفرمایند: خداوند تبارک و تعالی کراهت دارد از خوابیدن قبل از نماز عشاء.

 امام علی(ع) میفرمایند: خوابیدن بین نماز مغرب و عشاء سبب فقر میشود.¹⁵ 

 پیامبراکرم(ص) نیز افرادی که اول شب نمیخوابند و تا نماز مغرب و عشاء صبر کرده و نماز خود را میخوانند را مدح کرده اند و این کار را تحجد قلمداد فرموده اند.

3. خواب بعد از ظهر(عصر)

 پیامبراکرم(ص) میفرمایند: خوابیدن اول روز خلاف خلق است، خوابیدن وسط روز نعمت است، خوابیدن بعد از نماز عصر حمافت است و بین نماز مغرب و عشاء رزق و روزی را قطع میکند.

4. خوابیدن بین نماز شب و نماز صبح

 مبادا بین نماز شب و نماز صبح بخوابی، دراز بکشید بدون اینکه بخوابید چنانچه بخوابید نماز شب یا نماز صبح خوانده شده مدح نمیشود و نفع و ثوابی ندارد.

نهی از خوابیدن در حالتهای خاص

1. تنها در خانه خوابیدن

  پیامبراکرم(ص) میفرمایند: کسی که تنها میخوابد نفرین شده و ملعون است.

 پیامبراکرم(ص) در وصیت به امام علی(ع) میفرمایند: ای علی سه چیز است که باعث جنون میشود: 1) دستشویی کردن بین قبرها، 2) راه رفتن با یک کفش، 3) تنها خوابیدن.¹⁶

2. روی بام بدون دیوار خوابیدن

 پیامبراکرم(ص) میفرمایند: کسی که بر روی بامی که دیوار ندارد میخوابد، هیچکس درباره او ضامن نیست.¹⁷ 

3. خوابیدن با دست نشسته

 پیامبراکرم(ص) میفرمایند: اگر کسی شب با دست نشسته بخوابد و آسیبی از شیطان به او یرسد کسی جز خودش را ملامت نکند.

در روایت دیگری پیامبراکرم(ص) میفرمایند: کودکانتان را از باقیمانده غذا بشویید، همانا شیطان بوی باقیمانده غذا را استشمام میکند و سراغ کودک می آید و او را میترساند و سبب پریدن کودک در خواب میشود، دو فرشته نیز از بوی باقیمانده غذا ناراحت میشوند.¹⁸

انواع حالتهای خوابیدن

1. خوابیدن روی پشت و کمر (طاق باز) : خواب کاملی نیست و نیمه خواب است، خواب پیامبران است.
2. خوابیدن روی شانه راست (سمت راست) : خواب مومنان است و افرادی که غذا کم میخورند.
3. خوابیدن روی شانه چپ (سمت چپ) : خواب پادشاهان و فرزندانشان و افرادی که غذا زیاد میخورند.
4. خوابیدن روی صورت و شکم (دمر) : خواب شوم و نحس است، بینهایت نهی شده است.

توصیه ها

1. به طرف قبله بخوابید(پاها و صورت بسمت قبله باشد)
2. هنگام خواب دست راست را زیر گونه راست قرار دهید
3. هنگام خواب لبهایتان را باز کنید، تا بخارهای معده و سینه ریشه دندانهایتان را خراب نکند
4. هنگام خواب پنبه در گوش بگذارید
5. قبل از خواب خود را بر دستشویی عرضه کنید
6. هنگام خواب وضو بگیرید و با طهارت باشید
7. قبل از خواب مسواک بکشید
8. قبل از خواب سرمه بکشید

 

 

---

فهرست منابع

1. الجعفریاب، محمدبن اشعث کوفی، ص248
2. فلاح السایل: 284
3. بحار 73: 214
4. مکارم الاخلاق : 290
5. الاصول من الکافی، شیخ کلینی، ج6، ص369
6. مکارم الاخلاق، رضی الدین أبی نصرالحسن بن الفضل الطبرسی، ص183
7. مصباح الشریعة _ ترجمه مصطفوی ص 184
8. الخصال: 28 ح 99
9. الخصال: 330 ح 27، الوسایل 11: 269 ح 20686، الکافی5: 84 ح 3، الوسایل12: 36 ح 21966
10. انظرالخصال:238 ح 84، مستدرک الوسایل 2: 144 ح 1654
11. الخصال:89 ح 25،الوسایل 4: 1068 ح 8557
12. الفقیه1: 503 ح 1448 ، و انظر 6:501 ، الوسایل أبواب التعقیب ب39، البحار 73: 185 ح 6
13. الفقیه 4: 20 ح 4979،الوسایل 4: 1036 ح 8535
14. الفقیه 4: 20 ح 4979، الخصال: 141 ح 160، الوسایل 4: 10064 ح 8537
15. الخصال،ج2، ص: 505
16. الفقیه 4: 359 ضمن ح 5762 ،الخصال:125 ح 122،الوسایل 1: 232 ح 865
17. الفقیه 3: 557 ضمن ح 4914 ،الوسایل 11: 273 ح 20700
18. الفقیه 4: 5 ضمن ح 4968 ،أمالی الصدوق:510، الوسایل 3: 583 ح 6713، عیون أخبار الرضا(ع) 1: 74 ح 320

همه مطالب بیان شده شامل دستورات، روایات، منابع روایات و … از کتاب طب معصومین جلد3 و 4 درمان انواع بیماریها و سبک زندگی اسلامی و عوامل افزایش طول عمر از بیانات احیاگر حضرت استاد تبریزیان میباشد.